Tatarak zwyczajny – Acorus calamus L
Tatarak jest byliną z rodziny Obrazkowatych (Araceae), sprowadzony do naszego kraju przed kilkoma wiekami z Dalekiego Wschodu, gdzie uważany był za roślinę świętą. Ze względu na swoją ogromną żywotność, dość prędko się u nas zadomowił i rozprzestrzenił. W Polsce rośnie powszechnie na całym obszarze nad brzegami wód stojących i na moczarach. Jest gatunkiem zbiorowym, w którym wyróżniono trzy typy o zróżnicowanej liczbie chromosomów w komórkach i w związku z tym – o różnej za wartości olejku eterycznego.
Tatarak posiada długie, podwodne, walcowate kłącze. Łodyga jest trójboczna, wysoka do 1 m, na dole czerwona. Liście mieczowate, zaostrzone. Kwiatostan kolbowaty, szczytowy długości 5 -10 cm. Kwiaty drobne, niepozorne. W naszych warunkach klimatycznych owoce nie zawiązują się. Cała roślina wytwarza mocny aromat.
Tradycja ludowa przypisuje mu magiczną moc. Do dziś w wielu wsiach w Zielone Świątki wyścieła się świeżo zerwanymi liśćmi tataraku podłogi w domach i podwórza, aby wypędzić z zagrody wszystkie złe moce, a w Dzień Zesłania Ducha Świętego przystraja izby tatarakiem, aby rok był obfity w plony, a domownicy i zwierzęta zdrowe.
Na cele lecznicze pozyskuje się kłącza od wiosny do jesieni, oczyszcza z liści i łodyg oraz korzeni, myje dokładnie, tnie na kawałki długości do 20 cm, fragmenty grubsze przecina wzdłuż i suszy w pomieszczeniach ogrzewanych w temp. do 35°C. Surowcem jest kłącze tataraku – Rhizoma Calami. Tatarak jest składnikiem niektórych kuchennych mieszanek przyprawowych w postaci proszków. Nadto kłącze wykorzystuje się do destylacji olejku tatarakowego – Oleum Calami.
Kłącze tataraku posiada do 5,5% olejku eterycznego. Norma dla aptek wymaga przynajmniej 2,5%. W olejku występuje kilkadziesiąt składników, wśród nich: azaron, kariofilen, kadinen, akoron, kalamen, kamfen, pinen i mircen. Oprócz tego w kłączu występują garbniki, związek gorzki akoryna i akoretyna, cholina, śluz, węglowodany, w tym sporo skrobi, kwasy organiczne, jak akonitowy oraz sole mineralne.
Ze względu na obecność goryczy przetwory z kłącza tataraku stosowane doustnie pobudzają produkowanie soku żołądkowego i poprawiają trawienie oraz przyswajanie pokarmów. Zwiększa się także wydzielanie mukopolisacharydów, które pokrywają błonę śluzową żołądka warstwą ochronną. Nadto rośnie lekko wytwarzanie żółci. Także azaron z olejku pobudza produkcję soku żołądkowego. Zauważa się również spadek napięcia mięśni gładkich układu pokarmowego oraz dróg żółciowych i moczowych, o ile były w stanie nadmiernego skurczu. Napary lub odwary z tataraku przywracają wtedy prawidłowe ruchy perystaltyczne jelit i zapobiegają wzdęciom, poprawiają przepływ żółci do dwunastnicy i nieznacznie zwiększają dobową ilość wydalanego moczu.
Znajdujące się w olejku izomery azaronu po zastosowaniu doustnym działają lekko uspokajająco i wzmacniająco. Użyte zewnętrznie na owłosioną skórę głowy, wykazują działanie przeciwzapalne, ściągające i bakteriobójcze. Olejek tatarakowy, używany zewnętrznie, zmniejsza dolegliwości w chorobie reumatycznej i skazie moczanowej, ma więc właściwości przeciwbólowe. Przetwory z tataraku używane w zalecanych dawkach nie wykazują działania szkodliwego.
Przetwory z kłącza tataraku stosuje się w chronicznych, niezbyt nasilonych zaburzeniach trawiennych, braku łaknienia, niewystarczającym wydzielaniu soków trawiennych, wzdęciach i kolce jelitowej, jako środek ułatwiający trawienie i przyswajanie składników pokarmowych. Kłącza tataraku w połączeniu z innymi surowcami zielarskimi, jak w granulacie ziołowym Urogran, stosuje się w chorobach dróg moczowych, również w stanach wyczerpania nerwowego, niepokoju i bezsenności.
Zewnętrznie odwary z tataraku służą do płukania jamy ustnej i gardła a także do obmywania głowy z łupieżem, łojotokowego zapalenia skóry i wypadania włosów. Olejek tatarakowy podaje się doustnie w bezsoczności, bezkwaśności żołądkowej i w związanych z tym zaburzeniach trawiennych, wzdęciach, bólu brzucha i kolce jelitowej, również w razie braku apetytu. Olejek ten wchodzi w skład drażetek Uldenol i Ulventrol. Zewnętrznie używa się olejek jako składnik płukanek w stanach nieżytowych jamy ustnej i gardła, do kąpieli uspokajających i wzmacniających oraz do nacierań w bólach gośćcowych i rwie kulszowej.
Konfitura tatarakowa – 250 g świeżego korzenia tataraku, 1 l wody, 1/2 kg cukru. Gotujemy syrop z wody i cukru, do gorącego syropu dodajemy drobno posiekany korzeń. Gotujemy przez trzy kolejne dni 2 – 3 godz. dziennie, następnie przekładamy do słoików, przechowujemy w chłodnym miejscu. Dawkowanie: 2 razy dziennie l łyżkę, rano o 8, po południu o 17 przez 2 – 3 miesiące. Usuwa śpiączkę, uporczywe przewlekłe bóle głowy, poprawia krążenie. Konfitura jest wyjątkowo skuteczna przy marznących nadmiernie stopach. Dawniej podawano też konfiturę chorym na padaczkę i porażenie mózgowe.
Cukierki tatarakowe – 250 g świeżego korzenia tataraku, 1 l wody, 1/2 kg cukru. Drobno posiekany korzeń zalewamy wodą, aby pokryła korzenie i gotujemy do miękkości, następnie odcedzamy i wykładamy na deseczkę do podsuszenia. Przygotowujemy syrop z wody i cukru, do gorącego syropu dodajemy ugotowany korzeń, smażymy w syropie, aż zacznie krzepnąć na brzegach. Zdejmujemy z ognia i mieszamy do ostygnięcia. Masę wykładamy na deseczkę i po ostatecznym zakrzepnięciu kroimy na cukiereczki. Doskonałe dla anemicznych dzieci, wzmacniają organizm wyczerpany chorobą.
Oliwka tatarakowa – 5 dkg świeżych korzeni, 1/2 l oliwy z oliwek lub orzechów arachidowych. Korzeń zalać oliwą i postawić w zielonym szkle na 14 dni na słońcu, wcierać w chore miejsce i w okolicach chorych narządów po kąpieli. Oliwka jest przydatna przy częstych omdleniach, odblokowuje zatkane kanaliki nerek, pomaga w wydaleniu kamieni nerkowych oraz przy bólach reumatycznych i artretycznych. W chorobach układu kostnego najlepsze rezultaty daje połączenie nacierań nalewką tatarakową z kąpielami tatarakowymi. Aby zrobić kąpiel tatarakową trzeba: 1/2 kg korzenia tataraku gotować w trzech litrach wody na małym ogniu przez ok. 30 min. i wlać do wanny z wodą. Po kąpieli nacierać chore miejsca oliwką tatarakową. Kąpiele stosujemy co 3 dni (najwyżej do 30 min.), a po 6 tygodniach kąpieli i nacierań bóle powinny ustąpić. Kąpiele są również skuteczne przy stanach zapalnych skóry i ropieniach.
Nalewka tatarakowa – 10 g świeżego korzenia tataraku i pół litra spirytusu. Pokrojony korzeń zalać spirytusem i odstawić na 3 tygodnie. Zażywać na wodę lub cukier po 30 kropli 2 razy dziennie. Aby kuracja była skuteczna, trzeba rozpocząć ją jesienią i kontynuować przez 3 miesiące. W tym czasie konieczne jest wykluczenie z jadłospisu wieprzowiny pod każdą postacią i ograniczenie soli.
Napar z kłącza tataraku – 1/2 łyżki rozdrobnionych kłączy tataraku zalać jedną szklanką wrzącej wody i naparzać w termosie 1 godz. Pić 1/4 – 1/3 szklanki 2 – 3 razy dziennie pół godziny przed jedzeniem jako środek pobudzający wydzielanie soku żołądkowego, ułatwiający trawienie, wiatropędny i uspokajający.
Odwar z kłącza tataraku – Bierzemy 1-2 łyżki rozdrobnionych kłączy tataraku i jedną łyżkę ziela skrzypu zalać 2 – 3 szklankami ciepłej wody i gotować powoli pod przykryciem przez 3 – 5 min. Odstawić na 15 min i przecedzić. Używać do obmywania głowy w przypadku łupieżu i łojotokowego zapalenia owłosionej części skóry głowy. Także do płukania jamy ustnej i gardła w stanach zapalnych błon śluzowych, do obmywania sromu i odbytu, a po rozcieńczeniu równą ilością wody – do irygacji.
Zioła przeciwpadaczkowe – mieszamy po 50 g kłącza tataraku, ziela serdecznika i ziela glistnika oraz po 25 g ziela dziurawca, ziela marzanki wonnej i liści bobrka. Wsypać do termosu 2 – 3 łyżki ziół i zalać dwoma szklankami wrzącej wody. Termos zakręcić i odstawić na 1 godz. Pić po 1/2 – 2/3 szklanki 2 – 3 razy dziennie między posiłkami jako środek rozkurczowy i uspokajający. Stosuje się wspomagająco w padaczce oraz nerwicy wegetatywnej, podnieceniu nerwowym i bezsenności. Dla młodzieży przeciw polucjom zaleca się połowę dawki.
Zioła w dolegliwościach trzustki – mieszamy po 50 g kłączy tataraku i korzeni mniszka oraz po 25 g szyszek chmielu, ziela mięty pieprzowej, korzenia pokrzywy i ziela macierzanki lub ziela tymianku. Zioła sproszkować w młynku elektrycznym i przechowywać w zamkniętym słoiku. Do 200 g miodu lub dżemu, powideł, konfitur dodajemy pięć łyżek sproszkowanych ziół i starannie mieszamy. Stosować po 1 – 2 łyżeczki 1 – 2 razy dziennie przez dłuższy czas. Można także 1/3 – 1/2 łyżeczki proszku wsypać do 1/3 szklanki wody, mleka lub soku owocowego i wypić. Działa regulujące na wydzielanie żółci i soku trzustkowego, poprawia trawienie, przyswajanie pokarmów i wykazuje także właściwości przeciwzapalne.
Zioła w kamicy żółciowej – mieszamy równe ilości kłączy tataraku, ziela glistnika, liści mięty pieprzowej, korzeni mniszka, kory kruszyny, ziela szanty i ziela pięciornika gęsiego. Zalewamy dwie łyżki ziół 2.5 szklanki ciepłej wody i odstawiamy na 1 godz. do napęcznienia. Ogrzać do wrzenia i odstawić na 10 min, następnie przecedzić. Pić 2/3 szklanki 3 razy dziennie jako środek przeciwbakteryjny, rozkurczowy, żółciotwórczy i przeciwzapalny w zapaleniu pęcherzyka żółciowego, dróg żółciowych. Pomocniczo działa w zapaleniu trzustki i w kamicy żółciowej.
Zioła zapobiegające łysieniu – mieszamy ze sobą 80 g mieszanki ziołowej Kapilosan z 25 g liści brzozy i kłącza tataraku. Do jednego litra ciepłej wody wsypujemy 3 – 4 łyżki ziół i gotujemy powoli 5 min pod przykryciem. Odstawiamy na 3 min i przecedzamy do miski. Zmywamy owłosioną skórę głowy, lekko masując. Nie wycierać, lecz zawinąć ręcznik na głowie w turban na 30 min. Przed zabiegiem umyć głowę mydłem dziegciowym lub siarkowym. Stosować co 2 – 3 dni, a gdy nastąpi poprawa – co tydzień. Równocześnie przyjmować tabletki pantotenianu wapnia po 25 mg 3 razy dziennie po 2-3 sztuki przez kilka tygodni. Zaleca się również picie naparu z ziół przeciw wypadaniu włosów.
Zioła zwiększające potencję – mieszamy po 50 g kłącza tataraku, ziela pięciornika gęsiego i kwiatów nagietka oraz po 25 g liści melisy, liści pokrzywy i ziela ruty. Do dwóch szklanek ciepłej wody wsypać 1.5 łyżki ziół, pozostawić na 30 min do napęcznienia i podgrzać na małym ogniu do wrzenia, ale nie gotować. Odstawić na 10 min i przecedzić. Pić 2 – 3 razy dziennie po 2/3 szklanki między posiłkami i równocześnie brać po 1 kapsułce witaminy E. Działa ogólnie wzmacniająco.
Kąpiel wzmacniająca – mieszamy 50 g kłączy tataraku oraz po 25 g ziela przywrotnika lub liści pokrzywy i kwiatów lipy. Całość zalewamy 2 – 3 litrami ciepłej wody i pod przykryciem ogrzewamy powoli do wrzenia. Odstawiamy na 10 min i przecedzamy. Wlewamy do wanny wypełnionej do 1/3 objętości wodą o temp. 36 – 38°C. Pozostałe po przecedzeniu zioła wkładamy do płóciennego woreczka i umieszczamy w wannie. Czas kąpieli 10 – 20 min. Kąpiel powtarzamy co 2 – 3 dni przez 2 tygodnie, później co 3 – 5 dni przez 2 miesiące. Działa ogólnie wzmacniająco i zwiększa potencję. Korzystne jest równoczesne picie ziół wzmacniających.
Kąpiel z olejku tatarakowego – Bierzemy 2 – 4 łyżeczki olejku tatarakowego na 1/2 wanny wody o temp. 37°C. Czas kąpieli 15 – 20 min. Działa uspokajająco, a także przeciwświądowo, przeciwzapalnie i bakteriobójczo w niektórych chorobach skórnych.
Choroby żołądka – szczyptę sproszkowanego korzenia popijamy szklanką gorącej wody. Jeśli chory źle znosi proszek, można mu podawać herbatkę tatarakową. Jedną łyżkę suszonego korzenia zalać szklanką letniej wody i odstawić pod przykryciem na całą noc. Rano zagotować i wypić 1/2 szklanki ciepłej herbatki. Drugą porcję wypić przed 18 również ciepłą. Tataraku nie należy stosować przy rozwolnieniach!
Calmagina – tabletki zawierające kłącze tataraku, wyciągi z krwawnika i tysiącznika oraz olejek koprowy. Stosuje się doustnie 1 – 2 tabletki 2 – 3 razy dziennie na 30 min przed jedzeniem, popijając małą ilością wody w braku łaknienia i nieżytach przewodu pokarmowego.
Carvomin – płyn zawierający wyciągi z 6 ziół. Stosuje się jako środek zwiększający apetyt, poprawiający trawienie i zapobiegający wzdęciom.
Cholagogum – krople zawierające wyciągi z 10 ziół oraz niezbędne naturalne fosfolipidy. Stosuje się w przewlekłym zapaleniu pęcherzyka żółciowego, zaburzeniach czynnościowych dróg żółciowych i w kamicy żółciowej.
Enatin – kapsułki zawierające olejki eteryczne z 3 roślin. Stosuje się w kamicy żółciowej i moczowej, nieżycie pęcherzyka żółciowego i zaburzeniach w przepływie żółci.
Źródło:
Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie – Aleksander Ożarowski i Wacław Jaroniewski
Marta Leśnicka – Zielska zioła i ziółka
Ten artykuł znaleziono w wyszukiwarce Google m.in. poprzez poniższe frazy kluczowe:
- nalewka tatarakowa
- nalewka z tataraku
- nalewka z kłącza tataraku
- nalewka z tataraku właściwości
- jak zrobic olejek z tataraku
- kłącze tataraku do picia
- dawniej o tataraku
- na co pomaga klacze tataraku
- nalewka z tataraku ziołolecznictwo
- tatarak nalewka
