Szałwia lekarska – Salvia officinalis L
Szałwia lekarska jest półkrzewem z rodziny Wargowych, który występuje w stanie naturalnym w strefie śródziemnomorskiej. W Polsce uprawiana jest już kilkaset lat. Można ją z sukcesem hodować w ogródkach przydomowych i działkowych. Szałwia lekarska wytwarza liczne łodygi o wysokości do 75 cm, wzniesione, u dołu drewniejące, u góry nie zdrewniałe, czterokanciaste. Liście naprzeciwległe, długoogonkowe, wąsko eliptyczne lub lancetowate, w nasadzie zaokrąglone lub klinowato zwężone, często pojedynczo lub podwójnie uszate, na brzegu drobno karbowane. Unerwienie silnie rozgałęzione, tworzy drobną siateczkę, uwypukloną od strony dolnej. Obie strony liścia szarosrebrzyście owłosione. Długość blaszki do 8 cm. Kwiaty grzbieciste, dwuwargowe, fioletowoniebieskie, niekiedy białawe. Cała roślina charakteryzuje się mocnym, swoistym zapachem.
Surowiec
Na cele lecznicze pozyskujemy w maju liście w pełni wykształcone, tuż przed okresem kwitnienia i suszymy w zacienionym i przewiewnym miejscu. Surowiec to liść szałwii – Folium Salviae. Czasami zbiera się także ziele szałwii – Herba Salviae, ścinając w maju i następnie w drugiej połowie sierpnia górne części łodyg ponad pierwszym rozgałęzieniem. Oba surowce powinniśmy przechowywać w szczelnym opakowaniu w miejscu ciemnym i suchym, możliwie chłodnym. Szałwię zaliczamy do roślin o wielokierunkowym zastosowaniu – leczniczym, kulinarnym i kosmetycznym.
W zastosowaniu domowym liście i ziele szałwii zaliczamy do grupy przypraw kulinarnych, poprawiających trawienie zjadanych potraw, głównie mięs, wskutek regulowania wydzielania soków trawiennych, prawidłowej perystaltyki i wypróżnień. W kosmetyce szałwia i jej olejek odkażają skórę, zapobiegając zbytniemu przetłuszczaniu i rozszerzaniu porów, wypadaniu włosów i łupieżowi. W przemyśle kosmetycznym olejek eteryczny z szałwii wykorzystuje się jako dodatek do niektórych gatunków perfum i płynów do zmywania twarzy.
Podstawowe związki czynne
W liściach i zielu szałwii wyodrębniono te same związki czynne, choć w różnych ilościach. Głównym składnikiem jest olejek eteryczny, o specyficznym zapachu, w ilości do 2,5% w liściach, mający liczne terpeny, m.in. tujon, cyneol i kamforę, oraz seskwiterpeny, jak humulen i kariofilen. Oprócz tego w liściach wykryto garbniki katechinowe (do 8%), kwasy wielofenolowe, jak kawowy i chlorogenowy, sapogeniny trójterpe nowe (m.in. kwas ursolowy), związek gorzki pikrosalwina, nieznana substancja estrogenna i przeciwpotna oraz sole mineralne. Ziele jest nieco uboższe w związki czynne.
Działanie
W lecznictwie najbardziej wartościowe jest działanie przeciwzapalne, zarówno po zastosowaniu wewnętrznym, jak i zewnętrznym na skórę i błony śluzowe. Zauważono, że pod wpływem wyciągów z szałwii ulegają zmniejszeniu przekrwienie błon śluzowych i skóry oraz mikro krwawienia z nadmiernie rozszerzonych lub uszkodzonych naczyń włosowatych. Równocześnie pod wpływem garbników, kwasów wielofenolowych oraz niektórych składników olejku eterycznego, przede wszystkim cyneolu i tujonu, ulega zniszczeniu wiele szczepów drobnoustrojów chorobotwórczych lub zostaje zmniejszony ich rozwój.
W układzie pokarmowym wyciągi z szałwii zapobiegają lub zmniejszają wzrost saprofitycznej flory bakteryjnej, zapobiegają nadmiernej fermentacji i bolesnym wzdęciom spowodowanym stanem skurczowym w jelitach i gromadzeniem się gazów. Wykazują również lekkie działanie żółciopędne. Przetwory z szałwii wykazują działanie estrogenne, pobudzające miesiączkowanie w sytuacjach, gdy było ono zbyt skąpe. Przetwory z szałwii, przede wszystkim wyciągi alkoholowe, jak nalewka lub wyciąg płynny, silnie zmniejszają wydzielanie potu. Po wypiciu nalewki z liści szałwii działanie hamujące zauważa się dość szybko, osiąga apogeum po 2 – 3 godzinach i może trwać kilka dni.
Jednak ani nalewka, ani wyciąg płynny z liści szałwii nie można nabyć w naszych aptekach. Przetwory te zmniejszają nadmierną laktację u karmiących matek lub samoistny wyciek mleka. Zauważono także słabe działanie przeciwcukrzycowe wyciągów z szałwii, zależne od nieznanego dotychczas związku rozpuszczalnego w wodzie. Duże dawki wyciągów z szałwii, stosowane przez dłuższy czas, mogą wywoływać nudności, wymioty, otępienie i kurcze kloniczne ze względu na obecność tujonu w olejku eterycznym.
Zastosowanie
Wewnętrznie używa się wyciągów z szałwii w stanach zapalnych błon śluzowych układu pokarmowego z równoczesnym znacznym przekrwieniem, a nawet mikro krwawieniami spowodowanymi uszkodzeniami włosowatych naczyń krwionośnych w ścianie jelit. Stosuje się je również w nadmiernej fermentacji jelitowej i towarzyszących bólach brzucha, wzdęciach, biegunkach i nudnościach oraz słabej perystaltyki spowodowanym skurczem jelit. Liść szałwii wchodzi w skład mieszanki ziołowej Tannosan, używanej w stanach zapalnych przewodu pokarmowego i biegunkach. Również jest składnikiem granulatu ziołowego Gastrogran, przyjmowanego w nieżytach przewodu pokarmowego oraz wrzodzie trawiennym żołądka i dwunastnicy. Wyciąg płynny z szałwii jest komponentem płynu Herbogastrin, stosowanego w niedokwaśności oraz nieżycie żołądka i jelit.
Wodne wyciągi z liści szałwii stosuje się wewnętrznie w nieżytach jamy ustnej, gardła i oskrzeli oraz w kaszlu i trudnym odkrztuszaniu. Dobre efekty osiąga się w połączeniu z innymi surowcami zielarskimi, jak w mieszankach ziołowych Pektosan i Neopektosan, wytwarzanych przez Herbapol. Wspomagająco używa się liści szałwii w stanach przedcukrzycowych i we wstępnych objawach cukrzycy, ale ze względu na słabe działanie, tylko w mieszankach z innymi,o działaniu zbliżonym surowcami roślinnymi, jak w mieszance ziołowej Diabetosan.
Wyciągi alkoholowe z szałwii używa się z niezłym wynikiem w nadmiernej potliwości, szczególnie w gruźlicy, zbyt wielkiej pobudliwości nerwowej, nadczynności tarczycy oraz w niektórych zatruciach. Stosuje się również jako leki pobudzające zbyt skąpe miesiączkowanie oraz w nadmiernej laktacji u karmiących matek. Nader często wyciągi wodne z szałwii stosuje się zewnętrznie do płukania w stanach zapalnych jamy ustnej, dziąseł i gardła. Używa się je także w dolegliwościach skórnych, jak uszkodzenia naskórka, swędzące wypryski, stłuczenia, lekkie oparzenia, żylaki nóg, podudzi i odbytu, drobne skaleczenia i czyraki. Liść szałwii jest składnikiem mieszanki ziołowej Septosan, stosowanej do płukania jamy ustnej i gardła.
Wyciągi wodne z szałwii używa się poza tym w postaci płukanek, przymoczek, przemywań, tamponów, irygacji lub kąpieli w stanach nieżytowych, zapaleniu i świądzie sromu oraz niewielkich upławach. Liść szałwii wchodzi w skład mieszanki Vagosan, polecanej do irygacji, tamponów i przemywań w stanach zapalnych pochwy. Liść szałwii jest również składnikiem proszku i tytoniu przeciwastmatycznego Astmosan oraz papierosów Neoastmosan używanych w stanach duszności wywołanych skurczem oskrzeli i w dychawicy oskrzelowej u ludzi starszych. Wytwarzany z liści i ziela szałwii olejek eteryczny – Oleum Salviae, jest składnikiem pasty Fitolizyna, używanej pomocniczo w kamicy moczowej.
Przetwory z szałwi lekarskiej
Napar szałwiowy – Jedna do dwóch łyżeczek liści zalewamy połową szklanki wrzącej wody i naparzamy pod przykryciem 10 minut. Odstawiamy na 10 minut i przecedzamy. Pijemy 1 do 3 razy dziennie po 1/3 do pół szklanki przed posiłkiem w nieżycie żołądka i jelit, biegunce, wzdęciach, nadmiernej laktacji u karmiących matek. Dla poprawienia apetytu zaleca się 1 do 2 łyżki naparu 2 – 3 razy dziennie na pół godziny przed jedzeniem. Ten sam napar używa się zewnętrznie do płukania jamy ustnej i gardła, przymoczek na skórę, obmywania zewnętrznych narządów płciowych, tamponów dopochwowych oraz irygacji. Korzystne jest dodanie 10 do 20 kropli Azulanu lub Azucalenu na 1/4 szklanki naparu stosowanego zewnętrznie. Do irygacji można napar rozcieńczyć równą ilością wody.
Wyciąg płynny szałwiowy – 200 g świeżych liści miksujemy z 220 ml etanolu 50 %. Odstawiamy na pół godziny i przecedzamy do butelek. Przyjmujemy 30 – 50 kropli w kieliszku wody 2 do 4 razy dziennie jako przeciwpotny, pobudzający trawienie i hamujący laktację. Stosować pół łyżeczki na 1/4 szklanki wody do płukania jamy ustnej i gardła.
Nalewka szałwiowa – 25 g wysuszonych i rozdrobnionych liści zalewamy 130 ml alkoholu 70 % i macerujemy dwa tygodnie, często wstrząsając. Przecedzamy, wyciskamy wytrawione liście, połączone płyny przechowujemy w lodówce. Pijemy po pół łyżeczki w 1/4 szklanki wody jako lek zmniejszający laktację i przeciwpotny. Zewnętrznie stosujemy do płukania jamy ustnej i gardła oraz do przymoczek.
Płukanka szałwiowa – Łyżeczka wyciągu płynnego szałwiowego w 1/4 szklanki wody albo 1/4 szklanki naparu szałwiowego z łyżeczką Azulanu i 1 g boraksu do płukania jamy ustnej i gardła w pleśniawkach, anginie i stanach ropnych.
Nasiadówka szałwiowa – Mieszamy 50 g liści lub ziela szałwii oraz po 25 g ziela krwawnika i kwiatu nagietka. Zioła zalewamy 2 – 3 litrami wrzącej wody. Nakrywamy i odstawiamy na 15 minut. Przecedzamy do miski. Po ostudzeniu do 36°C używamy do nasiadówki przez 15 minut w żylakach odbytu, świądzie i zapaleniu zewnętrznych narządów płciowych, bólach kurczowych pęcherza moczowego.
Kąpiel szałwiowa – 100 g ziela szałwii mieszamy z 25 g liści babki oraz po 25 g kwiatów rumianku i kwiatów lipy. Całość zalewamy 3 – 4 litrami wrzącej wody i odstawiamy pod przykryciem na 15 minut. Przecedzamy do wanny wypełnionej do 1/3 objętości wodą o temp. 37°C. Pozostałe zioła umieszczamy w płóciennym woreczku i zanurzamy w wannie. Czas kąpieli 15 do 20 minut. Następnie owijamy mokre ciało prześcieradłem kąpielowym i odpoczywamy 30 do 60 minut. Stosujemy w różnych dolegliwościach skórnych, jak pokrzywka, świąd skóry, odleżyny, odmrożenia, nadmierne pocenie, miejscowe podrażnienie i zapalenie skóry oraz wysypki alergiczne.
Źródło: Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie – Aleksander Ożarowski i Wacław Jaroniewski
Ten artykuł znaleziono w wyszukiwarce Google m.in. poprzez poniższe frazy kluczowe:
- nalewka szałwiowa
- wyciag z szałwii
- vagosan nasiadówki
- Szałwia nalewka
- nasiadówki z szałwi na hemorojdy
- nasiadowka z szałwi
- Kąpiel w szałwi
- zioła pektosan
- nalewka szalwiowa
- Nalewka z szałwi
