Sosna zwyczajna – Pinus silvestris L
Sosna jest duży drzewem iglastym z rodziny Sosnowatych, rosnącym w strefie klimatu umiarkowanego półkuli pomocnej. U nas w kraju jest powszechnym drzewem tworzącym zwarte lasy, dorastającym do 40 m. wysokości. Sosna posiada korę na starszych gałązkach i w górnej części pnia czerwonawo-żółtą, łuszczącą się cienkimi jak papier warstwami, zaś w dolnej części pnia grubą, wielobocznie popękaną, wewnątrz brunatno-czerwoną. Szpilki sztywne, o długości 4 do 5, rzadziej do 7 cm. koloru sinozielonego. Jej szyszki są pojedyncze, niekiedy po 2 lub 3, stojące, stożkowate, do 7 cm długie i do 3,5 cm szerokie z wyraźnym wyrostkiem środkowym.
Drzewa sosnowe rosną w czystym środowisku. Z tego powodu korzystnie jest mieszkać w sąsiedztwie lasów sosnowych. Czyste przesycone aromatem olejków eterycznych powietrze w sosnowym lesie pozytywnie wpływa na samopoczucie przede wszystkim w stanach przemęczenia, wyczerpania nerwowego. Wiadomo od dawna, że pomaga leczyć choroby układu oddechowego, dlatego zakłady lecznicze dla chorych na gruźlicę usytuowane są w suchych sosnowych borach. Igły sosny wydziela lotne substancje o działaniu mikrobobójczym – fitoncydy. W leśnym powietrzu jest do 70 razy mniej organizmów chorobotwórczych aniżeli w mieście. Chodząc po lesie rozkoszujemy się przyjemnym żywicznym zapachem, a przy tym oczyszczamy płuca. Z takiego spaceru możemy przynieść świeże igliwie i pączki sosnowe – cenne źródło witamin w okresie zimowym i wczesną wiosną. Lecznicze działanie mają też młode zielone szyszki, męskie kwiatostany zawierające pyłek oraz sam pyłek sosnowy.
Surowiec
Z sosny zwyczajnej otrzymujemy sporo surowców leczniczych. Przy końcu zimy i bardzo wczesną wiosną pozyskuje się pączki, zanim zaczną pękać i suszy w pomieszczeniach ogrzewanych w temp. do 35°C. Surowcem są pączki sosny – Gemmae Pini. Czasami zbiera się młode pędy wybijające z pączków w okresie wiosennym o długości do 5 cm. Suszy się podobnie jak pączki. Otrzymuje się młode pędy sosny – Turiones Pini. Odpowiednio nacinając pień sosny otrzymuje się z ran balsam sosnowy, określany powszechnie, choć nieprawidłowo, żywicą sosnową – Balsamum Pini silvestris, z której przez destylację i rektyfikację uzyskuje się olejek terpentynowy – Oleum Terebinthinae. To co pozostanie w kotle zestala się w temperaturze pokojowej i nosi nazwę kalafonii – Colophonium.
Z młodszych gałęzi sosny przy wycince lasu zdejmuje sie korę i suszy w warunkach naturalnych. Otrzymuje się jako surowiec korę sosny – Cortex Pini silvestris. Przez destylację z parą wodną młodych wierzchołków oraz świeżego igliwia sosnowego otrzymuje się eteryczny olejek sosnowy – Oleum Pini silvestris. Przez suchą destylację drewna sosnowego otrzymuje się dziegieć sosnowy – Pix liquida Pini.
Pączki i szczyty pędów sosny można zrywać tylko za zgodą władz leśnych, a korę i balsam sosnowy tylko z drzew przeznaczonych do wycinki. Drewno sosnowe jest wartościowym materiałem budowlanym i meblarskim. Bursztyn – Succinum, jest skamieniałą żywicą powstałą z żyjących w oligocenie tj. około 30 milionów lat temu drzew iglastych. Jeden z tych gatunków paleobotanik H. Conwentz nazwał sosną bursztynową – Pinus succinifera Gon.
Igliwie sosny można pozyskiwać przez cały rok i używać w stanie świeżym. Ścięte gałęzie doskonale przechowują się w śniegu, nie tracąc witamin nawet przez 2 – 3 miesiące. Można także zasuszyć lub zamrozić na zapas młode wiosenne pędy, które są mniej gorzkie niż dojrzałe i zawierają więcej wartościowych składników. Najczęściej używa się w lecznictwie specyfiki z powszechnie spotykanej sosny pospolitej – Pinus silvestris L, jednak z dobrym skutkiem można stosować inne gatunki sosny.
Substancje czynne
W pączkach sosnowych wyodrębniono około 0,4% olejku eterycznego, zawierającego α- i β-pinen, limonen i borneol, ponadto żywice, związki gorzkie, garbniki i witaminę C. Podobne związki znajdują się w młodych pędach sosny. W korze sosnowej znaleziono 3,6 – 6,3% garbników skondensowanych, kwasy polifenolowe, jak ferulowy, galusowy, chlorogenowy i kawowy, oraz bardzo niewiele olejku eterycznego – do 0,05%, a ponadto do 1,8% związków cukrowych. Kora sosnowa stanowi źródło garbników wykorzystywanych w przemyśle farmaceutycznym. Olejek terpentynowy posiada do 96% α- i β-pinenu, kamień, karen i cymen. Kalafonia składa się z dwu terpenowych kwasów żywicznych, jak kwas abietynowy i β-pimarowy, substancji gorzkich i śladów olejku eterycznego. Składnik olejku terpentynowego, α-pinen, jest bardzo istotnym produktem wyjściowym w syntezie związków zapachowych, jak terpineol, octan terpinylu, octan mentanylu, octan izobornylu oraz linalol i geraniol, jak również w syntezie kamfory syntetycznej, używanej w lecznictwie i przemyśle chemicznym. β-pinen daje mircen, linalol i jego estry, a także kamforę syntetyczną.
Olejek sosnowy składa się z mieszaniny α i β-pinenu, borneolu i jego estru octowego, limonenu, dwupentenu i felandrenu. Dziegieć sosnowy zawiera różne związki fenolowe (m.in. gwajakol, krezol, pirokatechol), węglowodory aromatyczne i kwasy żywiczne. Przy suchej destylacji opiłków bursztynowych w temp. 350 – 400°C otrzymuje się brunatny, oleisty, rozpuszczalny w alkoholu destylat, zawierający mieszaninę węglowodorów terpenowych oraz wydzielający się w postaci kryształów kwas bursztynowy. W retorcie pozostaje około 60% łatwo topliwej i dobrze rozpuszczalnej w rozpuszczalnikach organicznych kalafonii bursztynowej, używanej dawniej do wyrobu cennych i trwałych lakierów bursztynowych.
Sosna wzmacnia odporność
Pączki i pędy sosny wykazują działanie wykrztuśne ponieważ stymulują czynności wydzielnicze błon śluzowych górnych dróg oddechowych, jak również nasilają ruch nabłonka rzęskowego. Działają także łagodnie odkażająco, ponieważ hamują rozwój lub niszczą drobnoustroje znajdujące się w gardle i jamie ustnej. Nadto działają łagodnie moczopędnie, a w niektórych chorobach skórnych – antyseptyczne. Olejek sosnowy działa wykrztuśnie, bakteriobójczo i rozkurczowo.
Olejek terpentynowy, zastosowany zewnętrznie, łagodnie rozgrzewa i rumieni skórę oraz działa lekko odkażająco. Doskonale wchłania się przez skórę i poprawia resorpcję rozpuszczonych w nim związków. Podrażnia silnie błony śluzowe, toteż doustnie nie bywa używany, natomiast wyizolowane z niego pineny zastosowane doustnie działają żółciopędnie. Kalafonię stosuje się do wyrobu maści i plastrów jako składnik poprawiający ich konsystencję oraz przyczepność do skóry. Dziegieć sosnowy działa odkażająco I przeciwgrzybiczo. Wchodzi w skład maści siarkowej złożonej, nazwanej także maścią Wilkinsona, używanej w chorobach skórnych i przy świerzbie. Dziegieć odznacza się niemiłym zapachem i ostatnio jest mało używany w lecznictwie.
Z igliwia sosnowego oraz z pączków przygotowuje się odwary, napary lub nalewki przyjmowane wewnętrznie jako cenne źródło witamin oraz środek zwiększający odporność, wzmacniający, wykrztuśny, przeciwzapalny, przeciwgorączkowy, odkażający, żółciopędny, wydalający z organizmu toksyczne związki, napotny, moczopędny i uspokajający. Pączki sosny posiadają wyraźnie mocniejsze działanie lecznicze niż młode pędy. Sosnowe wyciągi i odwary zwiększają witalność zimą, kiedy niedobory witamin skutkują spadkiem odporności organizmu, brakiem energii oraz świeżości umysłu, ale należy z nich korzystać systematycznie w ciągu całego roku. Polecane są szczególnie ludziom starszym i dzieciom. W Korei nalewki alkoholowe z igliwia sosny przyjmuje się jako lek przeciwnowotworowy.
Na chore płuca
Specyfiki sosnowe takie jak: napary, odwary, nalewki, kąpiele inhalacje działają skutecznie w chorobach płuc i stanach nieżytach górnych dróg oddechowych, w kurowaniu przeziębień, bólu gardła, zapalenia krtani z towarzyszącą chrypką, zapalenia oskrzeli zapalenia płuc, przeciw kaszlowi u palaczy, w dolegliwościach zatok. Wykazują działanie rozkurczowe oraz wykrztuśne, dzięki czemu rozszerzają drogi oddechowe rozluźniają śluzową wydzielinę, nasilają ruch nabłonka rzęskowego i poprawiają odkrztuszanie. Dzięki odkażającym właściwościom niszczą drobnoustroje znajdujące się w jamie ustnej i gardle. Sosnowe pączki korzystnie żuć przy anginie. Nalewki alkoholowe lub odwary z młodego igliwia lub męskich kwiatostanów zawierających pyłek podaje się z dodatkiem mleka, miodu lub masła chorym na gruźlicę.
Szyszki na serce, pyłek na długowieczność
Z rozdrobnionych zielonych szyszek sosnowych robi się nalewki alkoholowe, które w lecznictwie ludowym są skutecznym środkiem przy bólach serca i nadciśnieniu. Pyłek otrząsany z męskich kwiatostanów sosny stosowany systematycznie przez długi okres czasu działa odmładzająco, zapobiega przedwczesnemu starzeniu się organizmu, zwiększa poziom testosteronu. Pyłkiem można zasypywać rany, aby przyspieszyć ich gojenie. Sosna wytwarza duże ilości pyłku, w czasie jej kwitnienia w maju brzegi kałuż pokrywają się specyficznym siarkowożółtym osadem. Obrywamy rozkwitające męskie kwiatostany w postaci krótkich kotków, następnie otrząsamy pyłek i przesiewamy przez sito. Przyjmujemy po 1g proszku 2 – 3 razy dziennie przed posiłkiem z dodatkiem miodu lub w postaci naparu czy nalewki. Pyłek sosny rzadko wywołuje uczulenie, mimo to nie jest polecany dla alergików.
Sosnowe kąpiele
Pączki sosny poprzez rozgrzewające i przeciwbólowe właściwości przynoszą ulgę przy bólach mięśni, bólach stawów, schorzeniach neurologicznych. Kąpiele z dodatkiem wyciągów z sosnowego igliwia i pączków zaleca się w leczeniu astmy oskrzelowej, przy bezsenności, nadpobudliwości nerwowej, bólach głowy, skazie moczanowej, rwie kulszowej, chorobach płuc i nieżytach górnych dróg oddechowych, przy przeziębieniu, zapaleniu pęcherza moczowego, w chorobach kobiecych i przy upławach, dla rekonwalescentów po ciężkich chorobach. Kąpiele sosnowe pobudzają krążenie krwi, wywierają uspokajające działanie, na organizm, wzmacniają serce i układ nerwowy. Ekstrakt do kąpieli przygotowuje się zalewając w garnku dwoma litrami wody kilka rozdrobnionych gałązek sosny lub 3 – 4 garści igliwia i gotując pod przykryciem na małym ogniu przez 10 minut. Odwar odstawiamy do naciągnięcia na pół godziny i przecedzamy do wanny napełnionej wodą o temperaturze około 37°C. Czas kąpieli to 15 – 20 minut.
Przetwory z sosny
Odwar z pączków sosny – jedną łyżeczkę rozdrobnionych pączków sosnowych zalewamy w rondlu jedną szklanką wrzącej wody lub mleka i podgrzewamy na wolnym ogniu przez 2 -3 minuty, nie dopuszczając do wrzenia. Odstawiamy pod przykryciem do zaparzenia, następnie odcedzamy. Pijemy po 3 – 4 łyżki odwaru kilka razy dziennie jako środek wykrztuśny w przypadku kaszlu, w przeziębieniu lub zapaleniu oskrzeli. Możemy osłodzić miodem lub syropem malinowym. Rozpuszcza on nagromadzoną wydzielinę i pomaga ją usunąć, oczyszczając górne drogi oddechowe. Działa łagodnie moczopędnie i odtruwająco. Gorący odwar używa się do inhalacji, wdychając unoszącą się parę z olejkiem eterycznym.
Witaminowy napar z igliwia sosnowego – dwie łyżki dokładnie umytych rozdrobnionych igieł sosny zalewamy szklanką wrzącej wody. Odstawiamy pod przykryciem do zaparzenia, po ostygnięciu odcedzamy. Możemy zakwasić sokiem z cytryny lub osłodzić miodem. Wypijamy przygotowany napar na raz – jest to dawka dzienna. Stosujemy zimą i na przedwiośniu jako kurację odtruwającą przez 7 dni, po 14 dniach przerwy kurację powtarzamy. Napar z igliwia dostarcza organizmowi witaminy i mikroelementy, oczyszcza wątrobę i cały organizm z zalegających toksyn.
Bułgarska mieszanka ziołowa – mieszamy 40 g suszonych pączków sosny, po 30 g liści babki zwyczajnej i podbiału. Jedną łyżkę mieszanki zalewamy szklanką wrzącej wody, odstawiamy do naciągnięcia pod przykryciem. Pijemy 2 – 3 razy dziennie szklankę naparu przy zapaleniu oskrzeli lub astmie oskrzelowej.
Syrop sosnowy – ½ szklanki świeżych, drobno posiekanych pączków sosnowych zalewamy w słoiku szklanką naturalnego miodu. Jeżeli miód jest skrystalizowany, stawiamy słoik na niezbyt gorącym grzejniku lub zanurzamy w naczyniu z wodą o temperaturze nie wyższej niż 40 st. C do czasu, aż miód się rozpuści. Odstawiamy na 7 dni, aż pączki puszczą sok. Przechowujemy w lodówce. Pijemy syrop po jednej łyżce 3 razy dziennie przy zapaleniu gardła i chrypce, przeciw kaszlowo. Można stosować u dzieci. W podobny sposób przygotowuje się syrop przesypując warstwy pączków cukrem zamiast miodu i mocno ubijając.
Miód sosnowy – l kg młodych pędów sosny zerwanych wiosną zalewamy w garnku czterema litrami wody i gotujemy na małym ogniu przez ½ godziny. Podczas gotowania garnek musi być zawsze przykryty, ponieważ olejki sosnowe szybko się ulatniają. Odstawiamy na 24 godziny do naciągnięcia, następnie odcedzamy. Do odwaru dodajemy l kg cukru i gotujemy stale mieszając do zgęstnienia. Przelewamy uzyskany miód do wypasteryzowanych słoików, zamykamy szczelnie zakrętką, pozostawić słoiki do góry dnem do zupełnego ostygnięcia pod kocykiem. Taki miód jest doskonałym domowym lekarstwem łagodzącym kaszel.
Nalewka z pączków sosny – drobno posiekane świeże lub wysuszone pączki sosnowe wsypujemy do połowy objętości słoika, następnie zalewamy wódką 40%. Słoik dokładnie zamykamy, odstawiamy w ciepłe ciemne miejsce na 6 tygodni do naciągnięcia. Stosujemy po ½ łyżeczki 3 – 4 razy dziennie przy przeziębieniu. Podobnie przygotowujemy balsamiczny ocet sosnowy, zalewając pączki octem jabłkowym.
Spirytus bursztynowy – Jedną łyżkę drobnych kawałków naturalnego bursztynu, uprzednio nie przetapianego, myjemy w wodzie, wsypujemy do małego słoika i zalewamy połową szklanki spirytusu. Zamykamy i pozostawiamy w temperaturze pokojowej na 10 dni, często wstrząsając. Uzyskuje się bardzo jasnosłomkowy wyciąg służący do użytku zewnętrznego. Pozostający, nie rozpuszczony bursztyn można kilkakrotnie zalewać nowymi porcjami spirytusu. Nacieranie spirytusem bursztynowym bolących miejsc działa łagodząco w gośćcu stawowym i mięśniowym, mało nasilonych nerwobólach, skurczach mięśni i nużliwości mięśni. Obustronne nacieranie skroni łagodzi ból głowy.
Przeciwwskazania
Preparaty sosnowe używane w zalecanych dawkach nie powodują działania szkodliwego. Wyjątkiem jest dziegieć sosnowy, który drażni nieco skórę i wchłania się częściowo, powodując czasami podrażnienia nerek po zastosowaniu na dużej powierzchni ciała. Nie używać bez porozumienia z lekarzem u osób chorych na nerki. Nie stosować u kobiet w ciąży.
Źródło: Poradnik uzdrawiacza – Małgorzata Godlewska
Źródło: Rośliny lecznicze i ich praktyczne zastosowanie – Aleksander Ożarowski i Wacław Jaroniewski
Foto – Wikipedia
Ten artykuł znaleziono w wyszukiwarce Google m.in. poprzez poniższe frazy kluczowe:
- igly sosny wlasciwosci
- syrop z sosny w ciąży
- choroby sosny
- herbata z sosny
- napar z sosny
- napar z igieł sosny
- wywar z sosny
- pyłek sosnowy
- pylek sosnowy
- igły sosny właściwości
